De maniëristische kunstperiode, ook bekend als de late renaissance, was een stijl die zich ontwikkelde aan het einde van de hoge renaissance, vóór de Barokperiode werd populair in heel Europa.

Het verspreidde zich door heel Europa, naar het Romeinse Rijk en de rest van Europa. Het maniërisme markeerde het einde van de Renaissance, het begon rond 1520 en duurde in Italië tot 1580. De stijl bleef echter populair in heel Europa tot 1600.

In deze gids leert u alles over het maniërisme, de tijdlijn, de invloeden, de beroemdste kunstenaars en krijgt u een compleet overzicht van de geschiedenis en de context van deze stroming.

Disclaimer: Fine Art Tutorials is een door lezers ondersteunde site. Wanneer u aankopen doet via links op deze site, kunnen wij een kleine commissie verdienen zonder extra kosten voor u.

De tijdlijn van de maniëristische kunstperiode

De maniëristische kunstperiode vond plaats tussen 1520 - 1600 in Europa en Noord-Amerika. Ze werd voorafgegaan door de Hoog-Renaissance (1490-1527) en opgevolgd door de Barok (1600-1750). De evolutie van het maniërisme kan worden onderverdeeld in drie hoofdfasen:

1. Eerste fase (1520-1560): Deze fase begon met kunstenaars als Michelangelo, Andrea del Sarto, Pontormo, Parmigianino, Bronzino en Rosso Fiorentino die de idealen van de klassieke kunst wilden uitdagen.
2. Hoog maniërisme (1560-1590): In deze fase nam de complexiteit en decoratie van kunstwerken toe onder invloed van El Greco en Tintoretto.
3. Laat maniërisme (1590-1600): Deze laatste fase van het maniërisme werd gekenmerkt door een terugkeer naar meer klassieke motieven, met als hoogtepunt de werken van Annibale Carracci, Bartolomeo Passarotti en in Noord-Europa met Pieter Bruegel de Oude.
4. De barok (17e eeuw) volgde het maniërisme op. Kunstenaars als Caravaggio, Rembrandt en Vermeer maakten dramatische en theatrale werken, geïnspireerd door de stijl van het maniërisme.

De geschiedenis van het maniërisme

Correggio: Martelaarschap van vier heiligen

Het maniërisme begon in de late 16e eeuw en werd gekenmerkt door een verschuiving weg van de harmonie en idealistische schoonheid van de Hoge Renaissance kunst die was geïnspireerd door de klassieken van de Griekse en Romeinse Humanistische kunst en die een verband legde tussen het idealistische karakter van de Hoog-Renaissance en de theatraliteit van de Barok.

Deze stilistische verkenning zou veroorzaakt zijn door een combinatie van economische, sociale en technologische ontwikkelingen in die tijd.

De maniëristische periode kan worden gezien als een reactie tegen het idealiserende karakter van de renaissancekunst. Er werd gezocht naar vormen van representatie door te experimenteren met samenstelling en formulier Dit resulteerde in schilderijen met langgerekte verhoudingen, complexe composities, overdreven kenmerken en dramatische lichteffecten.

De invloed van de drukpers

Michelangelo: Plafond van de Sixtijnse Kapel: Schepping van Adam

Maniëristische schilders zochten naar nieuwe manieren om hun onderwerpen af te beelden, wat vaak resulteerde in sterk gestileerde composities met overdreven figuren. Veel factoren droegen bij aan deze verandering in stijl. Eén factor was de introductie van de prentkunst, waardoor afbeeldingen van Michelangelo's kunstwerken door heel Italië werden verspreid en de collectieve verbeelding inspireerden. De waargenomen prestatie van artistieke enesthetische perfectie van kunstenaars als Michelangelo en Leonardo da Vinci betekende dat er een nieuwe bewondering voor kunstenaars ontstond, niet alleen bij andere kunstenaars, maar ook bij het publiek. Dit leidde tot een vraag naar andere kunstenaars om hun succes te kopiëren en hun stijl te imiteren. Jongere kunstenaars werden beïnvloed door Michelangelo's naaktfiguren en probeerden zijn stijl na te bootsen in hun eigen werken.

De wijdverbreide waardering voor het werk van de meesters van de hoogrenaissance betekende dat kunstenaars een nieuwe status kregen in de samenleving. In plaats van ambachtslieden werden kunstenaars nu beschouwd als intellectuelen. In zijn boek "Lives of the Most Excellent Painters, Sculptors, and Architects" merkte Vasari, de maniëristische kunstenaar en kunsthistoricus, op dat voor meesterlijke schilderijen intellect nodig was omuitgevoerd. Dit blijkt uit de technieken, verfijning en inventiviteit die nodig waren tijdens de creatie van het schilderij. Vasari's reeks kunstenaarsbiografieën maakte de weg vrij voor andere kunsthistorici om de moderne kunstgeschiedenis te documenteren.

Nieuwe religieuze ideeën

Jacopo Pontormo: Kruisafneming

De protestantse reformatie had een belangrijke invloed op de kunst van het maniërisme. Met een verschuiving weg van de gewone religieuze werken uit de Renaissance, probeerden maniëristische kunstenaars hun eigen unieke interpretaties van christelijke onderwerpen uit te drukken, vaak met spirituele waarheden. Toen de protestantse idealen in heel Europa groeiden, begonnen maniëristische kunstenaars zoals Parmigianino meer te verheerlijken.seculiere thema's zoals liefde en passie door hun werken. Dit is te zien in zijn schilderij "De Madonna met de lange hals".

Bovendien voelde de rooms-katholieke kerk zich bedreigd door de opkomst van het protestantisme. De kerk gebruikte de kunst als een medium om haar aanwezigheid en dominantie te behouden, door werken van maniëristische kunstenaars te financieren. Vervolgens kwam na de vergadering van het Concilie van Trente door de katholieke kerk de Contrareformatie op gang, die een grote invloed had op de kunst van de maniëristische periode.

Hoe 16e eeuwse wetenschappelijke ontdekkingen het maniërisme beïnvloedden

De wetenschappelijke ontdekkingen van de 16e eeuw, zoals Copernicus' vaststelling dat de zon het centrum van ons universum is en de ontdekking van Amerika door Columbus, hadden een enorme invloed op de maniëristische schilders. Dankzij deze nieuwe kennis konden kunstenaars zich losmaken van de humanistische idealen en werden zij aangemoedigd om meer vernieuwende en intellectuele thema's te omarmen.

Jacopo Pontormo: Zelfportret

De vooruitgang in anatomie en optiek tijdens het maniërisme maakte een nauwkeurigere weergave van figuren en ruimte in de schilderkunst mogelijk. Kunstenaars uit die tijd gebruikten deze kennis om een meer gestileerde weergave van de menselijke figuur te creëren. Ze overdreven verhoudingen en vervormden ze in dramatische poses. Dit werd gedaan als een uiting van individuele creativiteit, vaak met de bedoeling om een emotioneleHet bood ook de gelegenheid om thema's te verkennen die verband houden met politieke macht, religieus ritueel, statussymbolen en maatschappelijke kwesties.

Francesco Parmigianino: De bekering van Saul

Maniëristische schilders probeerden met hun werken een gevoel van vervreemding van de maatschappij uit te drukken. Ze beeldden vaak figuren af in meer verwrongen houdingen met vervormde verhoudingen. Sommige kunstenaars gebruikten intense kleuren om emotionele toestanden zoals vreugde of verdriet weer te geven. Anderen experimenteerden met perspectief en diepte om een sfeer van spanning en onbehagen in hun schilderijen te creëren. Door het uitdagen vansociale conventies via hun kunst, konden de maniëristische schilders krachtige uitspraken doen over het menselijk leven en een stem geven aan wat veel mensen in die tijd vonden dat niet openlijk gezegd kon worden.

Sociale en politieke invloeden op het maniërisme

Titiaan: De Madonna van de familie Pesaro

Kapitalisme en absolutisme hebben er in belangrijke mate toe bijgedragen dat de stijl van de maniëristische kunst afweek van die van de renaissance. De opkomst van het pre-industriële kapitalisme betekende een toenemende verstedelijking en concurrentie, wat flamboyantie, extravagantie en individualiteit in de hand werkte. Het absolutisme versterkte het idee dat de macht geconcentreerd was bij de bezitters van rijkdom, die hun ideologie alleen maar verder konden uitdragen door middel vande beeldende kunst.

Waar komt de term maniërisme vandaan?

Aan het eind van de 18e eeuw populariseerde de Italiaanse archeoloog Luigi Lanzi de term "maniërisme". Hij ontleende deze aan de Italiaanse uitdrukking "maniera", wat stijl betekent. Het maniërisme wordt gewoonlijk gedefinieerd als een "stijlvolle stijl" in de kunst, waarbij de nadruk wordt gelegd op kunstmatigheid, artistieke expressie, om opzettelijk elegante en gestileerde creatieve werken te ontwikkelen, boven letterlijke afbeeldingen van de figuur.

Vasari schreef over "maniera" in relatie tot het werk van Michelangelo en Rafaël. Hij merkte op dat zij een nieuwe schilderstijl hadden ontwikkeld die populair werd onder hun volgelingen. Hij stelde dat "maniera" een teken was van artistiek meesterschap en genialiteit - iets wat alleen de meest bekwame kunstenaars konden bereiken.

Michelangelo's invloed

Michelangelo: Heilige familie met Johannes de Doper

Er wordt aangenomen dat het maniërisme is beïnvloed door de werken van Michelangelo, die werden gekenmerkt door dramatische poses en dynamische composities. Ook de ontdekking van oude Romeinse fresco's in begraven steden diende als inspiratie voor veel maniëristische schilders.

Kenmerken van het maniërisme

Correggio: Christus voorgesteld aan het volk

Het maniërisme was een kunststijl die meer gericht was op kunstmatigheid, elegantie, persoonlijke expressie en verfijning dan op het naturalisme en het evenwicht van de klassiekers. kunststijlen Maniëristische schilders creëerden langgerekte figuren en onnatuurlijke kleurenschema's om een gevoel van spanning in de compositie te creëren. Het palet dat in deze periode werd gebruikt was donkerder dan de fellere kleuren die in de kunst van de Hoge Renaissance werden gebruikt. Maniëristische schilders stonden ook bekend om hun vervormde en overdreven figuren. Ze stonden ook bekend om het gedurfde gebruik van schaduw en licht Bovendien brachten maniëristische kunstenaars door middel van hun werken emoties over in plaats van te proberen een scène nauwkeurig weer te geven. Hierdoor konden zij de spirituele of symbolische betekenis achter een kunstwerk benadrukken.

Het maniërisme probeerde de idealen van de klassieke kunst uit te dagen. De hoogrenaissance was geïnspireerd door klassieke studies van het oude Griekenland en Rome en de weergave van de menselijke vorm op een naturalistische manier. De maniëristische kunstenaars richtten zich echter minder op het afbeelden van onderwerpen in letterlijke zin en richtten zich in plaats daarvan op verbeeldingskracht en expressiviteit.

Andere opmerkelijke kenmerken zijn sterk gestileerde figuren met ingewikkelde poses, meer aandacht voor details zoals kleding en juwelen, de nadruk op decoratieve elementen boven de verhalende inhoud en een algemeen gevoel van kunstmatigheid en overdrijving. Ze deden dit om het bizarre weer te geven en de perceptie van de werkelijkheid uit te dagen.

Dramatische compositie in de maniëristische kunst

De maniëristische kunst werd gekenmerkt door een dramatische compositie die vooral gericht was op de esthetiek van het kunstwerk. Kunstenaars gebruikten vaak overdreven, langgerekte figuren in ingewikkelde poses om een gevoel van energie en spanning te creëren. Dramatische belichting en felle kleuren benadrukten deze effecten nog meer. Verschuivend perspectief en sterk gestileerde settings werden ook vaak gebruikt om een gevoel vandrama naar maniëristische werken.

Verhoudingen in de maniëristische kunst

El Greco: Het uitkleden van Christus

Maniëristische schilders gebruikten vaak extreme verkortingen om dynamische, sterk gestileerde composities te creëren. Dit is duidelijk te zien in werken zoals El Greco's "Het ontkleden van Christus", met overdreven figuren met vervormde proporties en langgerekte handen die uit een diepe achtergrond lijken te reiken.

Maniëristische kunstenaars

In deze periode ontstonden verschillende beroemde kunstenaars, waaronder Pontormo, Parmigianino, Perino del Vaga, Tintoretto en Bronzino. Zij worden beschouwd als de meesters van het maniërisme. Pontormo stond bekend om zijn levendige tinten en dynamische poses die emotie en beweging uitdrukken. Terwijl de werken van Parmigianino werden gekenmerkt door klassieke thema's gecombineerd met moderne opvattingen over compositie.Perino del Vaga werd bewonderd om zijn grote composities met meerdere figuren in opvallende poses. Vervolgens onderscheidden de werken van Tintoretto zich door hun stoutmoedigheid en theatraliteit. Bronzino tenslotte stond bekend om zijn spel met licht om heldere contrasterende effecten te bereiken, evenals zijn gebruik van uitgebreide kaders en randen.

Parmigianino

Parmigianino: Madonna met de lange hals

Parmigianino, een maniëristische schilder die in de 16e eeuw in Italië leefde, stond bekend om zijn gebruik van dynamische composities, overdreven poses en extreme verkorting, allemaal kenmerkend voor de maniëristische periode. Zijn beroemdste werk, "De Madonna met de lange nek", toont een sierlijke figuur tegen een dramatische achtergrond met vervormde proporties en een verlengde nek.

Giorgio Vasari

Giorgio Vasari: Maria Hemelvaart

Vasari was een van de meest invloedrijke maniëristische kunstenaars van zijn tijd. Geboren in Arezzo, Italië, in 1511, volgde Vasari een opleiding tot schilder onder de hoede van de maniëristische kunstenaar bij uitstek van Florence, Andrea del Sarto. Onder leiding van del Sarto ontwikkelde Vasari een vernieuwende stijl die sterk leunde op experimenten met kleur en perspectief om een gevoel van wankelmoedigheid toe te voegen aan zijn bijbelse...Hij was gespecialiseerd in het maken van grootschalige werken, gekenmerkt door hun ingewikkelde details en levendige weergave van emoties. Bovendien verwerkte Vasari elementen uit de hoogrenaissance in zijn werk - met name figuren met overdreven bewegingen en uitdrukkingen. Door zijn gedurfde kleurgebruik en unieke methodologische benadering van de schilderkunst was Vasari een pionier van het maniërisme als stroming.die verder reikte dan de traditionele Renaissance waarden en eerder geaccepteerde grenzen voor kunst in twijfel trok.

Jacopo Tintoretto

Tintoretto: Het wonder van Marcus die de slaaf bevrijdt

Jacopo Tintoretto was een prominent maniëristisch kunstenaar uit de zestiende eeuw. Hij werd geboren in Venetië en is vooral bekend om zijn grootschalige werken met religieuze onderwerpen. Zijn schilderijen straalden een emotionele intensiteit uit, waardoor de toeschouwers geboeid werden en in de scènes opgingen.

Tintoretto werkte in een expressieve maniëristische stijl die wordt gekenmerkt door intense dramatiek, levendige kleuren en een dramatisch gebruik van compositie en perspectief Hij experimenteerde ook met onconventionele methoden - hij gebruikte verschillende gereedschappen om de gewenste effecten op zijn schilderijen te bereiken.

Tot zijn beroemdste werken behoorden twee opdrachten van Venetië, Het Laatste Avondmaal (1592) en Het Paradijs (1588). Naast deze grootschalige opdrachten was veel van Tintoretto's kunst geïnspireerd op klassieke bronnen en mythologie. Met deze werken creëerde hij een unieke beeldtaal die traditionele verhalen oversteeg en de grenzen van de artistieke expressie verlegde. Tintoretto's werk heeft een grote aantrekkingskracht gehad op de mensen.immense invloed op de kunstgeschiedenis als geheel: hij inspireerde andere kunstenaars om te experimenteren met schaal beeldmateriaal en compositietechnieken om nieuwe visuele uitdrukkingsmiddelen te creëren.

Andrea del Sarto

Andrea del Sarto: Het Laatste Avondmaal

Een invloedrijke Italiaanse maniëristische schilder, Andrea del Sarto werd geboren in Florence, Italië in 1486. Hij was een meester van de Hoge Renaissance stijl, maar tijdens de maniëristische periode, wendde hij zich tot meer complexe composities met langgerekte figuren en dramatische poses. Zijn schilderijen bestonden uit serene en evenwichtige composities met een gedempt palet dat gericht is op subtiele contrasten tussen lichte en donkere tinten.

Het werk van Del Sarto onderscheidde zich van andere maniëristen doordat het elementen van naturalisme behield en toch de voor het maniërisme kenmerkende overdreven poses en gestileerde vormen bevatte. Zijn kunst bevatte vaak scènes met figuren in theatrale poses, hij experimenteerde ook met inkortingen en beeldde voorwerpen op verschillende niveaus af, waardoor een illusie van diepte in zijn schilderijen ontstond. Door zijnwerken kon Del Sarto de complexiteit en religieuze intensiteit vastleggen die kenmerkend zijn voor het maniërisme.

Zijn beroemdste werken zijn Het laatste avondmaal (1520), Portret van een dame (1519) en De annunciatie (1528). Zijn kunst is van grote invloed geweest op de ontwikkeling van het maniërisme; hij sloeg een brug tussen traditionele Renaissance-waarden en meer experimentele benaderingen van compositie, lijn en kleur.

Correggio

Correggio: Aanbidding van het kind

Correggio, een kunstenaar van de Parma school, was een Italiaanse schilder van de Hoge Renaissance periode, geboren in 1489 in de buurt van Parma. Hij wordt beschouwd als een van de leidende figuren van het maniërisme en heeft een grote invloed gehad op de Europese kunst in deze periode. Zijn werken worden gekenmerkt door een unieke mix van expressieve figuratieve schilderkunst, complexe compositie en ingewikkeld perspectief.

Correggio experimenteerde ook met unieke technieken zoals het gebruik van licht om dramatische effecten te creëren die emotie en drama versterken. Enkele van zijn beroemdste werken zijn De Hemelvaart van Maria (1524-26), Madonna della Scodella (1530-32) en De Heilige Nacht (1533-34). Zijn werken zijn niet alleen van invloed geweest op latere maniëristen, maar ook op barokschilders als Rubens, Rembrandt en Chardin.Correggio heeft een onuitwisbare stempel gedrukt op de kunstgeschiedenis door zijn opmerkelijke beeldtaal die klassieke onderwerpen sierlijk combineert met een inventieve behandeling - en generaties kunstenaars inspireerde om buiten de kaders te denken bij het creëren van krachtige kunstwerken.

De blijvende invloed van het maniërisme

De maniëristische kunstperiode was een scharniermoment in de kunstgeschiedenis en heeft een blijvende invloed gehad op latere generaties schilders. Het markeerde een belangrijke afwijking van de renaissancetraditie, waarbij de nadruk meer lag op expressionisme en emotionele intensiteit. Maniëristische schilderijen hadden vaak langgerekte figuren, dynamische poses, complexe composities en intense lichteffecten - allemaal kwaliteiten die spraken vande turbulente tijden waarin ze werden gecreëerd.

De blijvende invloed van deze werken is duidelijk in latere stromingen zoals barok, rococo en neoclassicisme. Zelfs hedendaagse kunstenaars zien zich verbonden met hun 16e-eeuwse voorgangers door het gebruik van soortgelijke technieken. De maniëristische kunst heeft ook de manier waarop wij onze fysieke omgeving waarnemen diepgaand beïnvloed, door ons te inspireren om alledaagse voorwerpen met een verhoogd gevoel vandoor de grenzen van de kunst in deze vormende periode te verleggen, blijft het maniërisme eeuwen later relevant.